Sabahattin Eyüboğlu (1908, Akçaabat - 13 Ocak 1973, İstanbul)

 
Deneme ve eleştiri yazarı, sanat tarihçisi, çevirmen. Türk kültürünün kökenlerine ve sorunlarına eğilen yazılarıyla çağdaşlarını ve kendisinden sonra gelen kuşakları etkilemiştir. Ressam ve şair Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun ağabeyidir. Trabzon lisesinin son sınıfındayken, üniversiteye öğretim üyesi yetiştirmek için açılan sınavı kazanarak Fransa'ya gönderildi (1928). İki yıl Dijon, bir yıl Lyon Üniversitesi'ne devam ettikten sonra bir yıl Paris'te kalıp Sorbonne'da dersleri izledi (1931). Ertesi yıl İngiltere'de İngiliz dili ve edebiyatı üzerine incelemeler yaptı. 1933'te Türkiye'ye dönünce, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız dili ve Edebiyatı bölümü'nde doçent oldu. 1938'e değin Milli Eğitim Bakanlığı müfettişliği, Talim ve Terbiye kurulu üyeliği, Tercüme bürosu başkan yardımcılığı gibigörevlerde bulundu. 1939-1947 arasında Hasanoğlan Köy Enstitüsünde ders verdi. 1946'da çok partili rejime geçtikten sonra köy enstitülerine karşı yürütülen kampanya sırasında Tercüme Bürosu'ndaki ve Hasanoğlan'daki görevlerinden uzaklaştırıldı. 1947'de Paris'e gitti. Dönüşünde yeniden MilliEğitim bakanlığı müfettiliğine atandı; İstanbul Üniversitesi Fransız dili ve Edebiyatı Bölümü'nde karşılaştırmalı Türk-Fransız edebiyatı, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ile İstanbul Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nda sanat tarihi dersleri verdi.
27 Mayıs hareketinden sonra üniveristeden uzaklaştırılan 147 öğretim üyesi arasında o da vardı. Yeniden göreve çağrılınca İTÜ'dekiişine döndü. Babeuf'ten Vedat Günyol'la birlikte çevirdiği Devrim Yazıları (1963) adlı kitaptan ötürü Türk Ceza Kanunun 142.maddesi uyarınca yargılandı; 1966'da aklandı. 12 Mart döneminde gizliörgüt kurdukları savıyla Vedat Günyol ve Azra Erhat'la birlikte tutuklandı; yargılama sonunda aklandıktan kısa bir süre sonra öldü.
İlk yazısı 1930'da Ankara'da Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlanan Eyüboğlu, 1930'larda Tan, Varlık, Ağaç, Kültür Haftası gibi dergilerdeki deneme, eleştiri ve incelemeleriyle dikkat çekti. Bu sırada şiir ve müzik, öz şiir sorunu, yabancı dil ve kültür,sanatta içtenlik gibi daha çok genel sanat kavramalrı ve dil sorunları üzerinde durmuştu. Yazarlığının asıl etkili ve verimli dönemi 1940'larda başladı. Tercüme, Yaprak,Yeni Ufuklar, Tanin, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımladığı yazılarıyla kültürün maddi temellerini araştıran, halk değerlerine yönelen hümanist bir düşüncenin öncülüğünü yaptı. Yaprak dergisinde Yeni Şiir hareketinin toplumsal bir içerik kazanmasına katkıda bulundu. Orhan Veli, Cahit Külebi, Ceyhun Atuf Kansu, Mehmet Başaran, Halikarnas Balıkçısı gibi şairleri ele alarak tek tek değerlendirdi. Kültür yaşamına yeni bir edebiyat anlayışının ve dil devriminin yerleştiği bir dönem olan 1950'lerin sonlarında ise yazılarında emperyalizm ve kültür ilişkileri sorununa ağırlık verdi.
Sabahattin Eyüboğlu Türk kültürü konusunda Halikarnas Balıkçısı ve Azra Erhat'la birlikte yeni bir Anadoluculuk görüşü getirdi Ona göre Türk kültürü Anadolu'da daha önce yaşamış eski toplumların kültürlerinin bir uzantısıydı. Böylece Türk kültürünün kökenini Orta Asya'da aramak, çağdaş Batıkültürüne dolaysızca bağlanmak kadar yanlıştı. Batı kültürünün kaynağı olan Yunan kültürü Anadolu'da büyüyüp gelişmişti. Eyüboğlu ve arkadaşlarının Anadolu hümanizmi kavramı ilkçağ Anadolu toplumlarının kültürlerinden kaynaklanıyor, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerini içine almıyordu. Böylece laik ve maddi içerikli bir kültür ortamı yaratılacaktı.
Eyüboğlu Eski Anadolu uygarlığı konusunda 11 tane de belgesel film yaptı. Bu dizinin ilk filmi olan Hitit Güneşi 1956'da Berlin Film Şenliği'nde ikinci oldu. Eyüboğlu 1966'da Sinematek'in kurucuları arasında yer aldı. Çeviri alanında ise Fransız,İngiliz, Rus, Yunan ve Latin edebiyatından birçok klasik yapıtı çevirerek önemli bir boşluğu doldurdu.
Mavi ile Kara (1960) adlı denemeler kitabıyla AtaçArmağanı'nı, M. Ali Cimcoz'la birlikte yaptığı Platon'un Devlet'inin çevirisiyle1959'da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazandı.




Eserleri

Sabahattin Eyüboğlu çok geniş bir konular alanı üzerinde yazılar yazmış, günümüzde de referans kabul edilen çeviriler gerçekleştirmiş, bu arada kısa metrajlı filmler de yapmıştır. Yazıları dört döneme ayrılır:
1933'ten 1939 sonuna dek uzanan İstanbul dönemi yazıları,
1940 - 1947 Ankara dönemi yazıları,
1947 - 1952 Paris mektupları,
1957 - 1973 dönemi yazı ve çevirileri.

Deneme - inceleme:
Avrupa Resminde Gerçeklik Duygusu (1952),
Fatih Albümüne Bakış (1952),
Mavi ve Kara (1961),
Yunus Emre'ye Selam (1966),
Yunus Emre (1971),
Sanat Üzerine Denemeler (1974),
Pir Sultan Abdal (1977),
Köy Enstitüleri Üzerine (1979),

Çeviri:
Curtius'dan, Fransa üzerine deneme (1953),
Eflatun'dan, Devlet (1959),
Şiir çevirileri (1976), vb.
Julius Caesar (1966) - (THE TRAGEDY OF JULIUS CAESAR-William Shakespeare)
Hamlet (1965) - (THE TRAGEDY OF HAMLET, PRINCE OF DENMARK-William Shakespeare)
Troilos ile Kressida (1956) - (TROILUS AND CRESSIDA-William Shakespeare)
Atinalı Timon (1965) - (THE LIFE OF TIMON OF ATHENS-William Shakespeare)
Macbeth (1962) - (THE TRAGEDY OF MACBETH-William Shakespeare)
Antonius ve Kleopatra (1967) - (THE TRAGEDY OF ANTONY AND CLEOPATRA-William Shakespeare)

Film:
Anadolu Ormanları (1956),
Siyah Kalem (1957),
Karanlıkta Renkler (1957),
Nemrut Dağı Tanrıları (1957),
Hitit Güneşi (1957),
Göreme (1959),
Surnâme (1959) vb.

Ödülleri
Sabahattin Eyüboğlu Eflatun'un Devlet çevirisi ile Türk Dili Kurumu çeviri ödülünü (1959), "Mavi ve Kara" adlı deneme kitabı ile de Nurullah Ataç Armağanı'nı kazanmıştır (1960).