Şair Eşref (1847-1912)

 
Tanzimat dönemi hiciv şairlerimizin en ünlülerindendir. Manisa'ya bağlı Gelenbe'nin Yayaköyü'nde doğdu. Manisa'nın Hatuniye Medredesi'nde Arapça ve Farsça öğrendi. Kâtip sınıfına girdi; malmüdürlüklerinde memur olarak çalıştı. İstanbul'a gelerek kaymakamlık sınavını kazandı (1878). Çeşitli yerlerde kaymakamlık yaptı. Kendisinden daha değersiz kimselerin el üstünde tutulmasına içerliyerek yazdığı hicivler, hükümeti kızdırıyordu. Gördes kaymakamı iken İstanbul'da bir jurnal üzerine evi arandı. İki arkadaşıyla birlikte İstanbul'a götürüldü; yedi ay tutuklu kaldı. Zamanın ileri gelenleri için yazdığı hicivleri «evrak-ı muzirre» yi evinde bulundurduğu için yargılanmıştı. Cezasını bitirdikten sonra, yine dilini tutmuyordu. Başına yeni bir belâ gelmek üzere iken, Mısır'a kaçtı (1903). Mısır'dan Kıbrıs'a, oradan Avrupa'ya geçti. Padişahın zulmü yüzünden gurbet diyarlarında dolaştı, durdu. Ömrünün son yıllarında memleketine çekildi; Kırkağaç'ta öldü (22 Mayıs 1912).
Hiciv şiirlerimizin en güzel örneklerini veren Eşreftir. Çok iğneli, gayet ince hicivlerinin karşısında kaba ve çirkin manzum söğüntüleri de bulunmak­tadır. Hicivleri için; kıta, muhammes, gazel, kaside gibi divan nazım şekillerini; aruzla divan dilini kullanır. Hicivlerini, çoğunlukla, yüz kızarmadan okumak zordur. Dili oldukça aksak ve bozuk olmasına rağmen, istibdada, yolsuzluk ve haksızlıklara karşı savaşırken, keskin zekâsının izleri açıkça görülür.

Eksen hicvimde ta'yîn-i esâmi eylemem,
Fikr-i mahsûsıımca bu halin şudur ki mucibi:
İsterim her bir denîye kaabil-i tatbik olup
Kullanılsın her biri bir numrasız gözlük gibi.

Eşref; Mısır'a kaçtıktan sonra, hemen bütün eserlerini, orada yayınladı. Padişah II. Abdülhamit aleyhindeki hicivlerinin toplandığı ünlü kitabı Deccal (2 cilt, 1904-1907); bu kitabı yüzünden, hükümet, şairin memleketindeki mal­larına el koydu. Mısır'da çıkan diğer eserleri: İstimdat (1905), Hasbihal yahut Eşref ve Kemal (1908), Şah ve Padişah (1908), İran'da Yangın Var (1908), Eşref; îkinci Meşrutiyet ilân edilince istanbul'a döndü (1908); «Eşref» adiyle bir de haftalık mizah gazetesi çıkardı.


Eserleri
Deccal (2 cilt, 1904-1907
İstimdad (1905)
Şah ve Padişah (1906)
Hasbihal yahut Eşref ve Kemal (1908)
İran'da Yangın Var (1908)
Şair Eşref Külliyatı (Ölümünden sonra, 1928)